کاوش موضوع معراج

در اعتقاد مسلمانان، اسراء و معراج به دو بخش از سفر شبانه محمد میان مسجدالحرام و مسجدالاقصی گفته می‌شود. لغت معراج در قرآن نیامده، اما مفسران آیه اول سوره اسراء را مرتبط با این داستان می‌دانند. معمولاً مسجدالحرام با کعبه یا مکه یکسان محسوب می‌شود، اما منظور از مسجدالاقصی، دقیقاً مشخص نیست. در آیه اول سوره اسراء، گفته شده «پاک و منزه است آنکه بُرد به شب بنده اش را شبی از مسجد الحرام به مسجدالاقصی که برکت دادیم پیرامونش را تا بنمائیم او را از آیت‌های خود به‌درستی که او، اوست شنوای بینا.» در منابع اسلامی پساقرآنی، آیه این‌گونه تفسیر شده که اشاره به «معراج» محمد در آسمان‌ها دارد. از آنجا که منظور «مسجدالاقصی» مشخص نیست، چند روایت مختلف در این باره شکل گرفته است. اتفاق‌نظر اسلام‌شناسان این است که در قدیمی‌ترین نسخه‌های داستان، منظور از «مسجدالاقصی» برابرِ بهشتی کعبه بوده و منظور از اسراء (سفر شبانه)، سفر از کعبه زمینی به کعبه آسمانی؛ در نسخه‌ای متاخرتر، «مسجدالاقصی» را با بیت‌المقدس که گفته می‌شود در شهر اورشلیمِ اسرائیل واقع است، یکسان معرفی کردند و با ترکیب این داستان‌ها، قصه سفر شبانه محمد از مکه به بیت‌المقدس و از آنجا به آسمان‌ها به وجود آمده است. آیه شصتم سوره اسراء به یک «رؤیا» نیز اشاره کرده اما ارتباط محکمی میان آن و معراج دیده نمی‌شود. آیات نود تا نود و سه همان سوره فهرستی از خواسته‌های مخالفان محمد برای ایمان آوردن به او را ذکر کرده‌اند که یکی از این خواسته‌ها، عروج به آسمان است؛ با این حال، قرآن در پاسخ به آنان نمی‌گوید که محمد به آسمان عروج کرد، بلکه صرفاً می‌گوید محمد بشری مانند شماست. همچنین، در همین سوره اشاره شده که محمد معجزه‌ای غیر از قرآن نخواهد آورد. به‌طور کلی دیدگاه قرآن نسبت به عروج انسان به آسمان‌ها منفی است و به تلاش دشمنان خدا برای ورود به بهشت با هدف جاسوسی و رانده‌شدن آن‌ها نیز اشاره کرده، هرچند آیه‌ای وجود ندارد که به صراحت معراج محمد را رد کرده باشد. مفسران مسلمان گاه آیات ۱ تا ۱۸ سوره نجم و ۱۹ تا ۲۵ سوره تکویر را نیز با معراج مرتبط دانسته‌اند اما به نظر می‌رسد موضوعات آن آیات چیز دیگری است. باقی روایات ریشه در منابع خارج از قرآن، به خصوص احادیث، تفاسیر و سیره‌های محمد، دارد. این منابع، ماجرا را به سه شیوه عمده تفسیر کرده‌اند؛ مطابق تفسیر اول که قدیمی‌ترین هم هست، اسراء و معراج مترادف‌اند و مسجدالاقصی در بهشت واقع است. معمولاً در تفاسیر معاصر به این دیدگاه اشاره‌ای نمی‌شود. مطابق تفسیر دوم مسجدالاقصی همان بیت‌المقدس است؛ این تفسیر جزئیات و طرفداران بیشتری دارد. در این داستان، ابتدا فرشتگان قلب محمد را پاک می‌کنند و سپس او از مکه سوار بر حیوانی بالدار به نام براق که جبرئیل برایش آورده، ابتدا به بیت‌المقدس و بعد به آسمان‌ها می‌رود. مشخص نیست چرا در این تفسیر مسجدالاقصی را با بیت‌المقدس یکی دانسته‌اند و شاید ریشه در تبلیغات بنی‌امیه داشته باشد. تفسیر سوم هم از این قرار است که با توجه به کلمه «رؤیا» در سوره اسراء، معراج به صورت جسمانی نبوده است. هر سه گروه اعتقاد دارند منظور آیه اول سوره اسراء از «بنده» (عبد)، شخص محمد است اما هیچ مدرکی در تأیید نظر آن‌ها در قرآن وجود ندارد. فردریک کولبی، اسلام‌شناس، می‌گوید با در نظر گرفتن همه این موارد، روی هم رفته هیچ‌کدام از آیات قرآن از داستان سفر محمد به آسمان‌ها پشتیبانی نمی‌کند.... بیشتر در ویکی پدیا